With this pencil the entire Balkans wrote - and Sigmund Freud
2024-02-23 16:09:45
TiranaPost
By Enver Robelli/ In Zagreb, the company Penkala went bankrupt, which produced various writing instruments: pencils, chemical pencils, fountain pens. From the Slovenian Alps to Lake Ohrid, thousands of people have written their first letters with a "pen". The founder of the firm was a versatile inventor.
If you ask the elderly in the Balkans who held Yugoslavia together, the answer in most cases will be: Josip Broz Tito. Qejfliu and the communist dictator died 44 years ago, seven independent states were created on the ruins of his multinational federation.
If you ask people interested in history in the Balkans what has held Yugoslavia together, they usually mention two brands: the yellow pencil called Vegeta and the writing tools of Penkalas, a traditional firm from Croatia. Vegeta is still present on the free market (even in stores in Switzerland). While Penkala went bankrupt a few weeks ago. And thus a part of the written culture and history of the Balkans will disappear.
Who grew up in Yugoslavia, scribbled his first letters with a Penkala pencil. Love letters were often written with this firm's pencil, contracts and receipts were signed with Penkala's elegant fountain pen, for technical drawings people had the technical pencil at their disposal.
The pen was synonymous with writing instruments. Whoever wrote with him could be proud of having achieved something in socialist society. Penkala's fountain pen was a symbol of social status as much as a popular souvenir, uniting all of Yugoslavia. The quality of the "penkalla" was also praised in popular songs in the Albanian language. Tempi passati, these times are over. Handwriting is slipping out of people's hands more and more.
Keyboards and "touchscreens" are driving away the pencil and pen. Holiday greetings, written on the back of panoramas, have become rare. Instead, the Whatsapp chirping gets on my nerves, a digital hammer blow intended to draw our attention to the fact that in the green Whatsapp box there are 333 unopened messages with pictures from the Croatian coast, all of them adorned with "emoji" and some written things, step and go.
With the bankruptcy of the Penkala company, Croatian historian and publicist Dragan Markovina recently wrote, another chapter in the history of Yugoslavia closes. The newspaper "Večernji list", which is published in Zagreb, called the news about Penkala's bankruptcy sad and shameful. Penkala was founded in 1937 in the Croatian capital. But the genesis of the firm goes back to 1906, when the Slavic engineer Eduard Penkala patented a mechanical pencil in Budapest. Back then, Croatia was part of the Habsburg Monarchy.
Reklama - një burrë i buzëqeshur me një laps pas veshit gjigant - lavdëronte këtë shpikje në disa gjuhë, përfshirë gjermanishten: “Ky është një laps që përherë rri i mprehur pa u mprehur kurrë apo kthyer në anën tjetër. Edhe lapsa me ngjyra paarritshëm të hollë dhe të qëndrueshëm. Elegantë, të thjeshtë dhe rezistues!” Më 1907 Sllavolub Eduard Penkala bëri zbulimin e radhës: stilografin me bojë të ngurtësuar, një pararendës i lapskimikut të sotëm, i cili i dha fund përshkëllimeve me pendë shpezësh dhe stilografë që duhej mbushur me ngjyrë nga boca.
Megjithatë, si shpikës i lapskimikut praktik njihet hungarezi László József Bíró, i cili në mes të Luftës së Dytë Botërore mori patentën përkatëse. Qysh në fund të shekullit të 19-të u zhvilluan modelet e para të lapskimikut për të revolucionarizuar të shkruarit. Ndërsa Friedrich Schilleri e shpotiste epokën e tij si “shekull të përshkëllimeve me bojë”, Friedrich Nietzsche u shpreh skeptik sa i përket mjeteve të reja të shkrimit.
“Nëse tani nuk do ketë më pauza për të ngjyer pendën në bocë, për të mbushur bocën dhe të tharë bojën, atëherë më thoni - ju lutem shumë - kur mund të zhvillojmë ide?”, mendonte nihilisti Nietzsche.
Sllavolub Eduard Penkala ishte fëmijë i Perandorisë Austro-Hungareze. U lind më 1871 në qytezën sllovake Liptovsky Mikulas, kreu gjimnazin në Poloni, studioi në Vjenë dhe Dresden dhe në fillim të shekullit të 20-të erdhi në Zagreb, ku inxhinieri i ri u caktua në postin e kontrolluesit të masave në shërbim të Monarkisë Danubiane. Në Zagreb Penkala dëshmoi aftësi të mëdha për shpikje dhe në rrjedhën e karrierës së tij paraqiti 80 patentë, mes tyre frerët automatikë për trena të terreneve malore, një brushë speciale dhëmbësh dhe një shishe për të mbajtur ujin e nxehtë dhe ngrohur trupin. Më 1910 Penkala konstruktoi avionin e parë në Kroaci dhe fluturoi me këtë dyvendësh rreth 60 metra në një lartësi prej 1,5 metra. Pas një aksidenti, ai hoqi dorë nga planet e tij aviatike. Deri kur vdiq papritur në moshën 50-vjeçare, Penkala, bashkë me dy partnerë afaristë, punëtorinë e tij të vogël e shndërroi në ndërmarrje me 800 punëtorë, e cila prodhimet e veta i shiste në më shumë se 70 vende. Nga kjo ndërmarrje më 1937 u themelua në Zagreb TOZ Penkala.
Pas fitores së partizanëve komunistë në Luftën e Dytë Botërore, firma u nacionalizua dhe prodhoi gati pesë dekada mjete shkrimi për gjithë Jugosllavinë - nga alpet sllovene deri te liqeni i Ohrit. Me shpërbërjen e shtetit të përbashkët në fillim të viteve 1990-të edhe TOZ Penkala mbeti pa treg të brendshëm, i cili shtrihej nga Sllovenia në Maqedoni. Në Kroacinë e pavarur ndërmarrja e privatizuar u ballafaqua me vështirësi financiare.
To attract visitors to the enterprise, the management of TOZ Penkala announced the purchase of a giraffe a few years ago. Even the greatest optimists found it clear that the future does not begin where such ideas flourish, which only mask failure. After 87 years, Penkala finally closed its doors. It did not survive the digital age.
Those who have read this far can probably ask: where did Sigmund Freud end up? Qe: in Freud's lectures on psychoanalysis, held in 1916/17, Penkala pencils are mentioned among the "obviously masculine sexual symbols". In the work "Interpretation of Dreams" (published in 1899), Penkala pencils were not mentioned, because Slavolub Eduard Penkala brought them to the market only in 1906.
From 1908, advertisements were published in newspapers: happy, eye-catching men with pencils behind their ears, diplomats who carried pencils on their shoulders instead of rifles, intellectuals who did not forget their "pen" even when they went on ski vacations. More details on Freud's things can be found in the book "Freuds Dinge" (Freud's Things) by the German journalist Lothar Müller published by the most wonderful publishing house in the world: Die Andere Bibliothek, the other library, founded by the great writer German Hans-Magnus Enzensberger. Well, that's another story, a little longer.
