In an analysis for the magazine International Politics and Society, Ditmir Bushati talks about some of the radical changes that Donald Trump's return to the White House will bring.
Full text:
Donald Trump’s return to the White House is a turning point in the history of American elections. This election was not simply a reaffirmation of the trend of people around the world who embraced change in last year’s ‘election superpower’. It is about a new president with a clear mandate who is sure to bring about policy changes in line with his transactional approach to politics, trade and international relations. Some of these changes could be decisive for the future of the European project in the Western Balkans.
The key appointments show that Trump sees this electoral triumph as a confirmation of his belief that populism on social issues, job creation, border security, ending wars, trade, and an “America First” foreign policy is the way forward for the country and a way to dominate the US-led system without being held hostage by traditional allies and certain commitments. His appointees are individuals who believe in the selective use of American power. In a way, their core position is that they only care about American interests and that others should only care about themselves.
Shifting priorities
Meanwhile, the geopolitical context has changed dramatically since Trump's last presidency, including the two main fronts of the Russia-Ukraine war and the Middle East, the lack of strong leadership at the European level as a result of the crushing electoral losses of the main elites in Germany and France, the formation of an alternative alliance - instead of adherence to the rules-based international order - by countries with a significant geography and population, and a more complex and competitive international architecture.
Thus, a cloud of confusion hangs over the future of US-European relations. The Obama administration marked the beginning of a shift in US strategic priorities, shifting from Europe to Asia and the Pacific. When NATO was created, the US had many people in its composition who came from Europe or had been there because of World War II. Here Cold War liberalism was nurtured, shaping the ideology that held the alliance together.
Joe Biden do të mbahet mend si presidenti i fundit Euro-Atlantik në Shtëpinë e Bardhë me një botëkuptim të formësuar nga Lufta e Ftohtë. Ekipi i politikës së jashtme të Trump ka një botëkuptim krejtësisht të ndryshëm. Ata shohin Azinë si skenën qendrore. Ndërsa Europa nuk ka më të njëjtën rëndësi, qoftë strategjikisht apo kulturalisht. Kjo do të jetë një sfidë themelore për europianët të cilët, që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore dhe rënia e Murit të Berlinit, e kanë konsideruar marrëdhënien e tyre me SHBA-në, si një marrëdhënie të bazuar në vlera dhe interesa të përbashkëta, me fokus në sigurinë kolektive, sundimin e së drejtës, të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, dhe një sistem transparent dhe shumëpalësh të tregtisë së lirë.
Tri shtylla të rendit të tanishëm europian janë sfiduar: zbutja e dallimit mes Europës dhe SHBA-ve, përmes krijimit të komunitetit Euro-Atlantik; zbutja e dallimit mes çështjeve të brendshme dhe atyre të jashtme, përmes politikës së thellimit të BE-së; zbutja e dallimit mes qendrës dhe periferisë, përmes politikës së zgjerimit dhe fqinjësisë. BE-ja duhet të riparojë shtyllat e mësipërme, prej të cilave, vetëm njëra ka të bëjë me bashkëpunimin e saj me SHBA-në, ndërsa dy të tjerat varen plotësisht nga vullneti i shteteve anëtare të BE-së.
Ballkani Perëndimor në një udhëkryq
Nga krizat me të cilat përballet Europa, siguria është më e ngutshme. Trump ka premtuar t'i japë fund luftës së Rusisë në Ukrainë. Ndërsa ky është një objektiv i dëshirueshëm për të gjithë, perspektiva për një paqe të qëndrueshme ose armëpushim është e vogël. Prandaj, mbetet për t'u parë se si mund të arrihet ky objektiv, çfarë hapash do të ndërmerren dhe nëse do të ruhet apo jo bashkërendimi me aleatët europianë. Dhe mbi të gjitha, si do të jetë e ardhmja e Ukrainës.
Vështruar përmes prizmit dhe rrjetës së konflikteve të ngrira ose të papërfunduara në Europë, mënyra se si do të përfundojë kjo luftë do të ketë një ndikim të pashmangshëm në arkitekturën e sigurisë së Europës, duke përfshirë Ballkanin Perëndimor. Kjo do të ndryshojë edhe lojën e projektit të integrimit europian. Dobësimi i marrëdhënieve Euro-Atlantike nuk është një ogur i mirë për Ballkanin Perëndimor, ku SHBA-të shihen si garantues të perimetrit të sigurisë, ndërsaeuropianët si alergjikë ndaj përdorimit të forcës. Kjo nënkupton nevojën për vigjilencë të shtuar për të fuqizuarkapacitetin shkurajues të trupave të KFOR-it në Kosovë dhe EUFOR-it në Bosnje-Hercegovinë, si dy pika kritike për sigurinë rajonale.
Gjatë administratës së parë Trump, në Ballkanin Perëndimor u lidhën dy marrëveshje kyçe: Marrëveshja e Prespës, për çështjen e emrit midis Greqisë dhe Maqedonisë së Veriut dhe Marrëveshja e Washingtonit, për normalizimin ekonomik të marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, e cila siguroi në të njëjtën kohë njohjen e Kosovës nga Izraeli. Megjithëse marrëveshjet e sipërpërmendura ishin të rëndësishme për stabilitetin rajonal, BE-ja humbi mundësinë për të ankoruar vendet e rajonit në gjirin e saj. Edhe më shqetësues është dështimi i BE-së për të zgjidhur mosmarrëveshjet politike dhe çështjet e shtetësisë në Bosnje-Hercegovinë dhe Kosovë, të cilat janë kyçe për përparimin rajonal. Në veçanti, politika e BE-së ndaj Kosovës është e fragmentuar, me 21 njohës, 5 mosnjohës dhe Hungaria që ndjek politikën e saj. Kjo ndarje paralizon aftësinë e BE-së për të vepruar në mënyrë kohezive për zgjidhjen e konfliktit ndërmjet Serbisë dhe Kosovës dhe sigurimin e anëtarësimit të tyre në BE.
Ushtrimi i një gjeopolitike pa vlera nga ana e Perëndimit, si qetësues, në mungesë të procesit të anëtarësimit në BE për Ballkanin Perëndimor, u ka mundësuar udhëheqësve të rajonit të përkthejnë rivalitetet e shtuara gjeopolitike në avantazhe të pushtetit të tyre. Marrëveshjet transaksionale, qofshin të nxitura nga obsesioni i migracionit (Itali-Shqipëri), aksesi në burimet natyrore (Gjermani-Serbi) ose industria ushtarake (Francë-Serbi), janë disa shembuj që tregojnë se si BE-ja mund të 'riformatohet' si rezultat i kompromiseve, në kurriz të demokracisë dhe shtetit të së drejtës në Ballkanin Perëndimor. Këto veprime minojnë kapacitetin e BE-së për t'u shfaqur si një aktor i bashkuar në Ballkanin Perëndimor, duke i bërë qytetarët të ndihen se nuk janë pjesë e familjes europiane, por periferia e saj ku hidhen problemet.
Nuk ka asgjë më të keqe në politikë sesa të mbrosh status quoqë nuk funksionon dhe që dështon të sigurojë demokraci dhe prosperitet. Ekziston një ndryshim i madh midis mbrojtjes së vlerave dhe mbrojtjes së status quo-së përmes stabilitetit të rrejshëm. Në këtë kontekst, kthimi i Trump në Shtëpinë e Bardhë duhet parë si një ndryshim i lojës për qartësimin e qëllimeve të përbashkëta dhe të së ardhmes së projektit europian në Ballkanin Perëndimor.
'Ora e Europës ka ardhur', pati thënë me krenari ministri i punëve të jashtme të Luksemburgut, Jacques Poos në vitin 1991, teksa kryesonte në emër të BE-së përpjekjet për të gjetur zgjidhje për konfliktin që sapo kishte shpërthyer në ish Jugosllavi. Në të vërtetë ishte vendosmëria e SHBA-së që ndaloi luftërat dhe siguroi paqen. Ka kaluar një çerek shekulli që nga përfundimi i luftërave në rajon dhe BE-ja ende nuk ka demonstruar aftësinë e saj për të ankoruar Ballkanin Perëndimor në BE. Ndryshimi i lojës në SHBA kërkon përshpejtimin e projektit europian në Ballkanin Perëndimor. BE-ja duhet të përballet me këtë sfidë.
*Article published for the journal 'International Politics and Society' https://www.ips-journal.eu