If you read this article to the end, you will learn as much as a book
Për lagjet e Gjenevës në Kosovë dhe fshatrat kosovare në Gjenevë, për Çajupin, Nolin dhe Dora D’Istrian në Zvicër: fjala e Enver Robellit para lexuesve në Panairin e Librit në Gjenevë.
2024-03-10 09:25:15
TiranaPost
By Enver Robelli/ This is the ninth consecutive promotion of my newest book. These promotions have taken me from Zürich to Stockholm, from the high north — through Berlin, Munich, Vienna, Stuttgart, Zagreb — to Struga, by Lake Ohrid. I am happy and privileged to be now among the readers in Geneva, next to another lake, the famous Lac Léman.
****
Something valuable I have learned — again — from the promotions so far: we need more books, we need more meetings like today, we need more cultural activities — as a response to toxic and noisy everyday life, primitive ideologies and superstitions empty. As the American actress Helen Hayes said: "From our parents we learn to love, laugh and walk." But only after we come into contact with books, we discover that we have wings". Butterfly wings!
****
You probably know that Geneva has several neighborhoods in Kosovo. Such a neighborhood is located in the village of Smire in the municipality of Vitia. Anyone who has been to Smira knows that the courtyards of the houses are arranged like the villas near Geneva Lake. Even the grass in those yards is mowed with millimeter precision. Why is that? Why: because several hundred residents of the village of Smire live in Geneva. They have built houses in Smira. They have brought all kinds of tools from Switzerland, including lawnmowers. There is also an association in Geneva named after the village of Smirë. This association is a kind of social entity. If the roof of someone's house in Smira is damaged, it is likely that the association "Smira" from Geneva will send the money to the repairer within 24 or 48 hours. It is fascinating to see how people in exile with their money, professionalism and experience have changed the villages of Kosovo for the better. Another neighborhood of Geneva in Kosovo is the village of Zhegër, the birthplace of Agim Ramadan. It seems to me that Agim Ramadani was the only resident from Zhegra who lived in Zurich. All other expatriates from Zagreb live in Geneva. Even those who don't live, believe they live in Geneva.
****
Geneva has been ironically called the world's smallest metropolis. Being the European headquarters of the United Nations, Geneva is a mosaic of peoples. Many Kosovars who have lived in Switzerland in the 90s have known the courtyard of the UN headquarters in Geneva more than the city of Geneva. They came there from all over Switzerland to protest against the repression in Kosovo.
Gjeneva.
Tani shqiptarët e Zvicrës gjermane nuk kanë arsye patriotike të vijnë në Gjenevë. Ndonjëri si puna ime vjen në Gjenevë e rrethinë për të shijuar natyrën. Ka të tjerë që ndoshta vijnë për të blerë një orë në punëtorinë e orëtarit Rexhep Rexhepi. Ky nuk është i Smirës, por i Zhegrës. Në vitin 2012, në 25-vjetorin e lindjes, Rexhep Rexhepi hapi punëtorinë e tij në Gjenevë. Më 2019 për talentin e tij shkroi “New York Times”, gazeta më e rëndësishme e kësaj bote. Pastaj shkroi sërish në vitin 2020 dhe më 2021. Së fundi emrin e punën e tij “New York Times” e përmendi më 18 janar të këtij viti. Kaq shpesh në “New York Times” ndoshta përmendet vetëm Xherdan Shaqiri, edhe ky nga Zhegra.
****
Qyteteve të rëndësishme u këndohen këngë. Frank Sinatra i këndon New Yorkut. Bendi legjendar britanik Deep Purple më 1972 ia kushtoi liqenit të Gjenevës këngën “Smoke on the Water”. Një vit më parë gjatë një koncerti të Frank Zappas në Festivalin e Xhazit në Montreux një vizitor i pakujdesshëm ia vuri flakën një kazinoje. Shtëllungat e tymit mbi liqen e inspiruan bendin Deep Purple për hitin e tyre për Gjenevën. Siç po e shihni: nganjëherë ia vlen ta hidhni cigaren e ndezur në kazino!
****
Gjeneva është qytet i hapur ndaj botës. Është qytet i filozofit Jean-Jacques Rousseau. Do të mund të numëronim deri në mesnatë numrin e vizitorëve të famshëm të këtij metropoli, andaj po i biem shkurt: filozofi francez Voltaire ishte këtu, por edhe klasiku gjerman i letrave Goethe, arkitekti zviceran Le Corbusier, kompozitori hungarez Franz Liszt, shkrimtari rus Fjodor Dostojevski e shumë e shumë të tjerë.
****
Më 1816, pas kthimit nga Greqia dhe viset shqiptare në Tepelenë e rrethinë, erdhi e jetoi disa muaj në Gjenevë Lordi Byron. Më saktë: jetoi në vilën Diodati afër Gjenevës. Më 1855 aristokratja me origjinë shqiptare Elena Gjika, e njohur edhe me emrin Dora D’Istria, bëri dy hapa të rëndësishëm: braktisi Rusinë dhe burrin e saj rus. Lirinë e saj të re ajo e përjetoi edhe në Gjenevë, e nganjëherë edhe në alpet e Zvicrës. Përveç feministe, ajo ishte edhe alpiniste. Në vitin 1887 apo 1888 u shpërngul në Gjenevë një djalë i lindur në trevën e Zagorisë në jug të Shqipërisë së sotme. Ai quhej Andon Zako Çajupi. Në Gjenevë u bë jurist për të mbetur përgjithmonë poet — herë gjuhëshpatë, herë gojështurur.
****
100 vjet më parë, në shtator të vitit 1924, Fan Noli erdhi në Gjenevë si kryeministër i ri i Shqipërisë dhe mbajti një fjalim në Lidhjen e Kombeve, pararendësen e Kombeve të Bashkuara. Fjalën ia dha ministri zviceran Giuseppe Motta, i cili drejtoi punimet e asamblesë së Lidhjes së Kombeve më 1924. Motta tha: “Kërkoj leje t’i drejtohem asamblesë duke njoftuar se folësi i fundit është imzot Fan Noli, i pari delegat i Shqipërisë. Kam nderin ta përshëndes si kryetar të qeverisë shqiptare. Shqipëria dhe Zvicra janë shtete të vogla, andaj përfitoj nga ky rast të shtoj se të gjitha shtetet anëtare të Lidhjes së Kombeve janë të barabarta para ligjit”.
****
Catholic clerics Gjon Bisaku, Shtjefën Kurti and Luigj Gashi also believed in equality before the law, who in 1930 addressed the League of Nations in Geneva with a memorandum. These three Albanian patriots emphasized: "Our main concern is to make known to the League of Nations and the civilized world the suffering of our brothers who live under Yugoslav oppression. Condemned by misfortune to pass from one yoke to another, this part of the Albanian nation, no less important in number than that in the independent state of Albania, has not known for a single moment during the past centuries the benefits of freedom . The right to self-determination, proclaimed by the founder of the League of Nations, an apostle of international peace, remains our sacred aspiration."
****
The history of Kosovo is longer than a decade and cannot be reduced to all kinds of repeated parades. It is tragic that today the names of Gjon Bisak, Shtjefën Kurti, Luigj Gashi and many, many other patriots are wrinkled somewhere between the yellowed pages of old history books.
