The art of apologizing
Një nga pengesat më të mëdha dhe më paradoksale të kërkimit të faljes, është se njerëzit – pa përjashtim – besojnë se nuk mund të ndryshojnë.
2023-08-30 18:42:52
Erjon Uka
"I ate the plums in the fridge.
You probably left them for breakfast.
Sorry, they were delicious, very sweet and cold."
By Arthur C. Brooks / From Thus apologized William Carlos Williams, most likely to his wife Flossie, in the 1934 poem "This is just to say." My feelings are less elegant and, of course, not worthy of publication. But, in my defense, I can say that I don't reuse my apologies as content for The Atlantic, telling my wife in front of a large audience that although I remain the same insensitive fool a million times over, she has worth the rent burden.
But apologizing properly remains difficult. It requires inner strength, the ability to listen, a bit of psychological refinement, and because of this, many apologies fail. If you have something to apologize for—or you've been wanting to prepare for the aftermath of your next disaster—here's a basic primer on the art and science of repentance.
Three different processes
From a neurological perspective, forgiveness is very complicated and involves at least three different processes. First, it's cognitive control, because you're choosing to say you're sorry, something difficult and uncomfortable, which involves your prefrontal cortex.
The second is perspective taking, which involves reflecting on how something you said or did was perceived by another person, putting you in their shoes, and this involves the temporal-parietal junction. Finally, there is social evaluation, the way in which you evaluate how much your apologies might help the people involved in relation to yourself, and this activates the ventromedial prefrontal cortex.
Sincere apologies carry a good dose of vulnerability and risk. The researchers find that forgiveness between partners – meaning romantic, personal and professional relationships – are more likely to occur in three contexts: in a long-term relationship; between closely related partners who have a lot of trust in each other; and at the beginning of a relationship, where if the problems are solved, some kind of "reward" is offered, and this prevents the couple from destroying the romance in the first place.
Researchers have also shown that people who are constantly defensive and feel bad when they feel they are vulnerable—characteristics of avoidant attachment—compared to others offer fewer and worse apologies.
Ky zbulim i fundit mund të jetë një gjetje e dobishme për çiftet: Një tregues i besueshëm që përcakton nëse njeriu është "shmangës emocional" është paaftësia për të kërkuar falje.
Faljet mund të jenë krejtësisht të motivuara nga pendesa. Ama, sipas psikologëve evolutivë, shumë falje mund të motivohen nga dëshira për të parandaluar hakmarrjen apo kundërpërgjigjen nga personi i fyer. Për shembull, një studim i vitit 2011 u fokusua në atë që ndodh kur mjekët që kanë dëmtuar pacientët kërkojnë falje. Mjekët në përgjithësi këshillohen që të mos kërkojnë kurrë falje, pasi ligjërisht kjo do të nënkuptonte pranimin e fajit. Për të adresuar këtë problem, disa shtete kanë futur ligje për të kufizuar pranueshmërinë e faljes si provë e fajit në gjykatë. Duke lejuar më shumë falje nga ana e mjekëve, vlerësimet treguan se prokurorët në këto shtete merrnin më pak denoncime për neglizhencë profesionale dhe ndiqnin çështjet penale në kohë më të shkurtra për rastet e lëndimeve të rënda.
Mënyra se si kërkoni falje ka një ndikim të madh në sa e suksesshme është një falje. Për të filluar, ato duhet të theksohen. Një falje e pjesshme është më keq se të mos kërkosh falje fare. Në një eksperiment në të cilin një grupi njerëzish iu kërkua ta imagjinonin veten si këmbësorë të goditur nga një çiklist (ku çiklisti ishte fajtor) dhe të merrnin parasysh dëmshpërblimin financiar, 52 përqind u përgjigjën se do ta pranonin patjetër ose me shumë mundësi ofertën e parave nëse çiklisti nuk do të kishte kërkuar falje. Me një ndjesë të pjesshme, në formën e faljes për dëmtimet e shkaktuara, por pa pranim të përgjegjësisë, shkalla e pranimit ra në 35 për qind. Ndërsa me një falje të plotë – ndjesë plus përgjegjësi – norma u ngjit në 73 për qind.
Falje dhe përgjegjshmëri
Në eksperimente të ngjashme, njohja e përgjegjshmërisë ka rezultuar si faktori më i rëndësishëm në përcaktimin e efikasitetit të faljes. Faktori tjetër, sipas rëndësisë, është një ofertë për ta “ndrequr” gabimin, ndjekur nga një shpjegim i asaj që ndodhi. Këta tre elementë praktikë janë të gjithë më efektivë se opsionet më abstrakte të kërkimit të faljes me shprehje keqardhjeje, një deklaratë pendimi ose një kërkesë për falje.
Ky zbulim mund të befasojë disa njerëz, por nuk duhet. Mendoni për faljet më pak efektive që keni marrë, ndoshta nga dikush që i përsërit vazhdimisht. Ato ndoshta kishin të njëjtët elementë. Merrni parasysh këtë version të një justifikimi: “Më vjen shumë keq që u deva përsëri dhe u zgjova i damllosur në Las Vegas. Këtë herë do të ndryshoj vërtet – me të vërtetë! Më jep vetëm një shans tjetër!” A e kuptoni se çfarë dua të them?
Të armatosur me këtë informacion, tani jeni gati të kërkoni falje në një mënyrë që ka shumë të ngjarë të zgjidhë problemin që keni krijuar. Sigurohuni që të mbani mend tre parime themelore.
Të kërkosh falje ka më pak kosto dhe më shumë avantazhe nga sa mendoni
Disa kërkues, në vitin 2014 zbuluan se kur njerëzit pyesin nëse iu leverdis apo jo të kërkojnë falje, shpesh herë gabojnë në parashikim. Për shembull, zakonisht njerëzit mendojnë se duken të dobët apo të paaftë kur pranojnë fajin, prandaj druhen se mos humbasin besimin apo reputacionin në sytë e të tjerëve. Ata mendojnë se mund të marrin faljen, por nuk mendojnë se gatishmëria për të pranuar fajin do të rrisë admirimin për ta. Eksperimentet tregojnë se ne priremi të mbivlerësojmë koston dhe të nënvlerësojmë përfitimet e faljeve. Sigurisht që gjithmonë do të gjeni dikë që nuk do të pranojë asnjë faj apo dobësi. Por këta njerëz në përgjithësi janë partnerë të tmerrshëm në çift, partnerë të keqinj biznesi dhe njerëz toksikë në media sociale – pra, nuk janë pikërisht këta “juria” me të cilën duhet të ballafaqoheni.
Merrni përgjegjësinë e plotë
Mendoni për të gjitha faljet ngurruese që dëgjojmë në publik nga politikanët dhe të famshmit. Në përgjithësi, ata recitojnë fraza të tilla si: "Nëse dikush ndihet i lënduar ose i ofenduar nga fjalët e mia, unë kërkoj falje". Kjo është një falje e pjesshme që tregon dhembshuri të pakëndshme, pa ndjenjë përgjegjësie. Kur lëndon dikë, nuk duhet të thuash: "Më fal nëse lëndova ndjenjat e tua", por përkundrazi, "E shoh që i lëndova ndjenjat e tua dhe më vjen keq që e bëra".
Një mënyrë e mirë për ta bërë këtë, veçanërisht në një mjedis profesional, është ajo që studiuesit e quajnë "pranimet e vetëshërbimeve" nga shefat. Për shembull, nëse një drejtor ka një problem të marrëdhënieve me publikun që nuk shkaktohet drejtpërdrejt nga ai, përsëri duhet të thotë: "Unë jam shefi, kështu që ky gabim është faji im dhe unë jam përgjegjës". Studiuesit kanë konstatuar se ky lloj pranimi ndiqet nga një sukses më i madh në biznes, siç është rritja e çmimit të aksioneve gjatë vitit në vijim, ndoshta sepse dikush shtyhet të mendojë se një udhëheqje e tillë do ta zgjidhë problemin.
Përdorimi i pendimit si një praktikë vetë-përmirësimi
Një nga pengesat më të mëdha dhe më paradoksale të kërkimit të faljes, është se njerëzit – pa përjashtim – besojnë se nuk mund të ndryshojnë. Ajo që psikologët e quajnë "teoria e entitetit" do të thotë se ne nuk arrijmë t'i trajtojmë situatat e vështira dhe të pakëndshme si mundësi për përmirësim, siç mund të jenë në të vërtetë. Në të kundërt, përkrahësit e "teorisë inkrementale", ata që besojnë se tiparet njerëzore janë të lakueshme, kërkojnë mënyra për të përmirësuar veten, duke përfshirë pranimin e gabimit dhe shfaqjen e pendimit. Pra, ne duhet të mendojmë si teoricienët e dytë dhe t’i përdorim faljet si një mënyrë për të zhvilluar burimet tona të guximit dhe virtytit.
Nëse gjithçka shkon mirë, çfarë duhet të shpresoni pasi keni kërkuar falje? Me shumë mundësi, të bëni një “tabula rasa” dhe të ktheheni në normalitet. Kjo na kthen te William Carlos Williams, i cili hëngri kumbullat e çmuara. A funksionoi falja e tij?
Duket se Flossie iu përgjigj me një shënim të shkurtër, të cilin Williams e shndërroi me oportunizëm në një tjetër poezi (në fakt u botua pikërisht në këtë revistë në nëntor 1982, pas vdekjes së tyre).
Bill i dashur: Të kam përgatitur
nja dy sanduiçe.
Në frigorifer do të gjesh
boronica, pak rrush,
një gotë kafe të ftohtë.
Mbi sobë është çaji
me mjaftueshëm gjethe
për ta përgatitur
nëse preferon - thjesht ndiz gazin -
vëre ujin të vlojë dhe derdhe në filxhan.
Në koshin e bukës ka shumë bukë
dhe gjalpë dhe vezë -
Thjesht nuk dija se çfarë të të përgatisja.
Shume njerëz telefonuan gjatë orarit të punës.
See you later. With love. Floss.
Please hang up the phone.
Since he didn't mention the plums, he probably accepted his apology.
*Arthur C. Brooks is an American sociologist, musician and regular contributor to The Atlantic magazine. He was the president of the "American Enterprise Institute" and is the author of 11 successful books. The article was translated into Albanian by Erjon Uka.
