Shënime në Blog

It takes a lot of courage to maintain a relationship that no longer works

Kur ndjej se ka mbaruar dashuria, respekti dhe admirimi, mbaron gjithçka. Kaq. Mirupafshim!
It takes a lot of courage to maintain a relationship that no longer works

She started publishing at the age of forty, but her first success, The House of Souls, was followed by almost thirty books, selling nearly 70 million copies in over 42 languages. Already Isabel Allende is about to blow out the eighty-year-old candles, and lives half-closed in San Francisco.

She believes that her Chile deserves a chance with Gabriel Boric, she talks without problems about the marriages and relationships she has had, or about the fear of the love she smells in the generations of her grandchildren. "They have to suffer, otherwise how can they understand what life is?"

Your latest novel, Violeta, begins during the pandemic that has been mistakenly called "Spanish" and ends in Covid times. Literature is the perfect tool for tracing historical ellipses, don't you think?
The idea came to me when my mom died, a year before the pandemic. If he had lived another year, he would have turned a hundred years old, a century. She was born during a pandemic because the Spanish flu arrived in Chile in 1920, and would die during another pandemic. After her death, many suggested that I write her the story. We had a great relationship, but her life was not like that because she had always been submissive, first by her father and then by her husband. A woman cannot self-realize if she does not support herself. If you depend on someone else to pay the bills, you have to lower your head. Such was the fate of the mother, even though she was a very creative woman.

She was an artist, a painter.
Yes, he painted, but he was also given it for trade. If the father and the husband would listen, they would be rich. There was intuition about investing.

What distinguishes your generation from that of your mother? In the span of a short time, pretty abysses were created.
The women of my generation were able to get out of the house, many of them went to university, even though I could not. They simply looked for a job and earned their living, but within a certain social stratum. The most humble and hardworking have always strived for the family. I'm talking about a certain category that educated girls to become wives and moms.

Ju gjithmonë jeni përpjekur të krijoni personazhe femërore guximtare.
Ndodh sepse rrethohem nga gra të jashtëzakonshme. Shpesh i zhvilloj personazhet nisur nga një model real, por realiteti gjithmonë e tejkalon imagjinatën time. Ato arrijnë të bëjnë gjëra që as në ëndrra s’do t’i shihja.

A jeni gjendur duke pyetur veten për temat thelbësore të veprave tuaja?
Temat janë gjithmonë ato: Dashuria dhe vdekja. Dhuna, nevoja për drejtësi, besnikëria dhe guximi. Kam edhe një temë të përzemërt: pandëshkueshmërinë e pushtetit, sa brenda familjes po aq në shoqëri.

Harruat feminizmin.
Sigurisht, feminizmi ka shënjuar jetën time. Jetojmë në patriarkat. Morali, ligjet dhe çdo gjë janë krijuar nga burrat. Ne gratë duhet të hyjmë përmes plasaritjeve që të na dëgjohet zëri. Gjithmonë fitojmë pak hapësirë më shumë, por asnjëherë nuk është e mjaftueshmja. Po zhvillohet një luftë e vërtetë kundër grave, sepse sipas kësaj logjike, çdo arritje që ato bëjnë nuk vjen për mirë. Por gratë ngadalë-ngadalë gërryejnë nga pak hapësirë. Do t’ia dalin, por unë s’do të jetoj mjaftueshëm për ta parë atë ditë. Por shoh energjinë që rrjedh në venat e të rinjve. Shihni atë që ndodhi në Kili.

Pikërisht aty doja të dilja.
Fitoi një i ri, Gabriel Boric… Kush e votoi? 63% e grave dhe tre ndër katër të rinj. E ndjej energjinë, prandaj jam optimiste për të ardhmen.

Çfarë mendoni se u shfaq në ato zgjedhje?
Ajo që ziente prej shumë vitesh. Pabarazitë, pakënaqësia, korrupsioni dhe pandëshkueshmëria prodhuan krizën sociale të vitit 2019. Protestuesit nuk e kishin as vetë të qartë çfarë kërkonin, por problem nuk ishte çmimi i metrosë, ishte thjesht preteksti. Problemi ishin privatizimet, gjendja e arsimit, pensionet skandaloze, korruptimi i gjithë sistemit. Kërkonin një kushtetutë që mos të diktohej nga lart, siç ka ndodhur gjithmonë, e aq më pak nga një diktaturë. Pastaj u shfaq pandemia, të gjithë u mbyllën në shtëpi, e dukej se çështja u arkivua. Por në zgjedhje gjithçka u rishfaq sërish, sepse asgjë s’ishte harruar. Po ndodhin gjëra.

Sigurisht.
Nëse Boric do të bëjë gjysmën e gjërave që thotë se do të bëjë, do të ishte sukses. Fjalimi i tij i parë përfaqëson në shtatëmbëdhjetë minuta aspiratat e mëdha që kam për Kilin: përfshirje, barazi, gra, diversitet, demokraci, respekt për natyrën.

Dukeni entuziaste për presidentin e ri. Si u përgjigjeni atyre që thonë se Kili do të përfundojë si Venezuela?
Kili nuk është Venezuelë dhe Boric nuk është Maduro. Duhet t’i japim një shans, si mendoni? Gjëja më e rëndësishme është t’i jepet fund korrupsionit që lulëzon gjithandej. Njerëzit bërtisnin në rrugë: “Ndal pandëshkueshmërisë”. Kërkonin dinjitet, jo vetëm për të shëruar plagët e diktaturës, por edhe për të hequr qafe ata që po vjedhin shtetin.

Gjatë këtyre muajve të fushatës elektorale, a rilindi sërish brenda jush ajo vajza e vogël që u desh të ikte në emigrim?
Jo, aspak, ka kaluar shumë kohë. Jetojmë në një vend tjetër, në një tjetër botë. Kam vënë re se Boric ia shkel syrin paksa Salvador Allende-s, por nuk mendoj më për atë vajzë.

E keni lënë përgjithmonë pas krahëve?
Po. Fundja kur shkoj në Kili, ndihem e huaj. Diktatura e ka shndërruar krejtësisht. Është një tjetër vend. Kilene ndihem kur flas me njerëzit, por nëse shkoj atje, ndihem po aq e huaj sa në Shtetet e Bashkuara ku jetoj aktualisht.

Nuk jeni fare nostalgjike?
Kam nostalgji për kohët kur mendoja se i përkisja një vendi. Por është një nostalgji sentimentale, romantike, shumë pak realiste.

Por ama një nostalgji që i bën mirë punës suaj.
Po, sepse duke shkruar ushqehem nga rrënjët e mia. Për shembull këtë librin e fundit s’do të mund ta shkruaja po të mos kisha jetuar në Kili. E mbaj në zemër.

Edhe Violeta mban diçka tuajën në zemër. Për shembull formulën: “grua plus mama, baraz me mërzi”. A nuk është i njëjti ekuacion që thoni se keni eksperimentuar gjatë martesës suaj të parë?
Pa dyshim që rrjedh nga eksperienca personale. Bashkëshorti im i parë, Miguel Frias, ishte si bashkëshorti i parë i Violetës. Njeri i respektuar, për së mbari. Pastaj lindi ai pasion i dhunshëm që përjetova me një argjentinas në Venezuelë. Më bëri të lija burrin dhe fëmijët, por nuk zgjati aspak, u zhgënjeva mënjëherë. Kur ndjej se ka mbaruar dashuria, respekti dhe admirimi, mbaron gjithçka. Kaq. Mirupafshim!

Megjithatë u martuat sërish.
Me një burrë magjepës, aventurier, për të cilin në fillim nuk e dija nëse ishte kriminel apo çfarë ishte. Por edhe ajo histori përfundoi kur vura re se nga ana e tij nuk kishte më dashuri. Unë edhe mund ta vazhdoja, por sapo e dallova, thashë mjaft. U divorcova në moshën 74 vjeçare dhe njerëzit më thoshin: “Po pse e bëre? Do të rrish vetëm.” Por unë mendoj se duhet më shumë guxim të mbash në këmbë një marrëdhënie që nuk funksionon, se sa ta lësh të ikë.

Dhe pastaj në jetën tuaj u shfaq Roger, bashkëshorti i tretë.
Më jep atë për të cilën kam më shumë nevojë: shumë dashuri. Gjithçka tjetër mund ta arrij vetë.

* Isabel Allende, born in Peru, is a Chilean writer with US citizenship. In 2004 he became part of the American Academy of Arts and Letters, in 2010 he was honored with the National Prize for Literature in Chile while in 2014 President Barack Obama awarded him the Presidential Medal of Freedom. The interview for Jesus Ruiz Mantilla in "El Pais" was translated into Albanian by Erjon Uka.