Literature is Mircea Cărtărescu's cold weapon, the way he defends beauty and freedom after growing up in a country enslaved by dictatorship. The greatest of Romanian writers gives this interview a few weeks before the announcement of the Nobel Prize, which may perhaps go to him, as he has been rumored for years to be on the list of candidates. But when we tell him, he doesn't care at all: "I don't write for the prices, but for the readers".
You lived for many years under a dictatorship, how did this affect your life as a writer?
I was born in 1956 in Bucharest. Ceausescu's dictatorship really stole 34 years of my life. All youth. Of course, since I was a child, I was not aware of the situation in my country, but I just understood that we had to be careful. My parents always told me the same thing: "Mircea, we are simple people who can be hit at any moment, so don't show political jokes and don't say anything that can be interpreted as a lecture against the regime."
Çfarë pune bënin prindërit tuaj?
Kishin ardhur në Bukuresht pas industrializimit të detyruar të viteve ’60. Të dy punëtorë, babai im në një fabrikë trenash, mamaja në një fabrikë tekstilesh. Më pas, babai u regjistrua në universitet dhe nisi të punojë si gazetar. Shkruante për bujqësinë.
Si vepronte censura në regjim?
Unë kam nisur të botoj qëkur Çaushesku ishte ende në pushtet. Kur u publikua vëllimi im i parë, isha 24 vjeç, dhe bëhej fjalë për një përmbledhje nën frymën e Eliot dhe Pound, modernizmi dhe neomodernizmi rumun. Të gjithë librat e mi me poezi u censuruan, romani “Nostalgjia” u shpërfytyrua në mënyrë brutale nga censura. Nga pesë pjesë, njëra u fshi fare. Censuruesit, në përgjithësi, hiqnin faqe në mënyrë iracionale.
Pa arsye politike?
Burokracia ishte e egër dhe idiote. Një herë, gjatë regjimit, Umberto Eco erdhi në Bukuresht. Diku gjatë bisedës, një i ri nga publiku u ngrit në këmbë dhe i tha: Profesor, a e dini se versionit rumun të “Emrit i Trëndafilit” i janë hequr 20 faqe? Eco u habit: pse ishte bërë kjo, nuk kishte asgjë politike? Ai nuk i njihte censuruesit. Bëhej fjalë për njerëz që duhej të tregonin se punonin duke retushuar aty-këtu ose në rastin më të keq kapeshin pas një liste fjalësh për t'u shmangur, përgjithësisht terma nga leksiku fetar ose erotik. Çifti Çaushesku kishin origjinë fshatare, të lidhur me vlerat tradicionale të fshatit.
A ishte për ju letërsia një formë rezistence?
Një mënyrë për të rezistuar, por edhe për t’iu ofruar shpresë lexuesve. Ne quheshim atëherë “të bardhët”, për t’u dalluar nga “të kuqtë” që ishin shkrimtarët e lidhur me regjimin dhe komunistët në pushtet. Ndonjëherë, na ndihmonin redaktorët, duke na kërkuar që të shkruanim ndonjë faqe më shumë, që më pas ata ta hiqnin dhe t’u tregonin censuruesve se e kishin kryer punën e tyre.
Sot Rumania raporton zbulimin e një droni rus në territorin e saj. Çfarë mendoni për Putinin?
Putini nuk i përket botës së politikës, por botës së krimit, ai është një lider mafioz. Prova për këtë qëndron te brutaliteti me të cilin ai pushtoi Ukrainën. Bëri një gabim, mendoj se rusët e dinë, por nuk mund të flasin. Ky lloj agresioni është i pajustifikueshëm. Ana pozitive është se i përmendi vendet evropiane nga mpirja dhe i kujtoi NATO-s arsyen pse ekziston.
Librat tuaj të japin përshtypjen se imagjinata është shërim.
Po ju tregoj një anekdotë. Më shumë se dhjetë vite më parë, shkova në Vjenë për një ekspozitë surrealizmi. Më së shumti, ishin punime nga Giorgio de Chirico. Mes tyre, më bënë përshtypje disa kuti të lyera çokollatash: ato mbështilleshin me letra alumini me ngjyra të ndryshme. Direkt m'u kujtua fëmijëria, kur e ruaja gjithmonë mbështjellësen shumëngjyrëshe. Ai kujtim ishte një hap i parë drejt melankolisë. Ajo që kam të përbashkët me de Chirico është ndjenja e vetmisë së thellë dhe tensionit metafizik.
Në librin “Melankolia”, babai juaj shndërrohet në një njeri kauçuku dhe mamaja juaj në një çokollatë gjigante të ekspozuar në magazinat e mëdha të Bukureshtit.
Ky është kërkimi im i kohës së humbur, kërkimi i asaj fëmijërie të tradhtuar nga diktatura.
Bukureshti është një tjetër protagonist i romaneve tuaja.
Ama gruaja ime e njeh më mirë se unë (sheh duke buzëqeshur bashkëshorten, shkrimtaren rumune Ioana Nicolaie). Në të vërtetë, Bukureshtin e kam zgjedhur se nuk njihja qytete të tjera. Kur isha student, mendoja se ishte qyteti më i bukur në botë, por nuk kisha parë asnjë tjetër. Atëmot asnjë rumun nuk kishte pasaportë. Udhëtimi i parë ishte tronditje për mua. Në vitin 1990 shkova në New York dhe mund ta imagjinoni vetë se çfarë kapërcimi ishte. Me kohën, nisa të shpikja një Bukuresht timin.
Trips to literary Bucharest seem like psychedelic experiences.
My generation consumed the poets of the "Beat Generation", we were fascinated by that atmosphere. We were called the "eighties", those of the 80s, or the "blue jeans generation", because we gave up the collar and jacket. But we created drug addicts with words, since even if we wanted them, it was impossible to find them in Romania.
Do you like to be defined as a visionary writer?
A lot. When I write I go into a trance, like I'm under the effect of mescaline or Lds.
*Mircea Cărtărescu is a Romanian writer and poet, who has been honored with more than twenty literary prizes in Europe and the USA for his books, while for many years he has been seen as a favorite for the Nobel Prize. The interview was translated into Albanian by Erjon Uka.
